Blog 1 Impressie van Rocinha, Rio de Janeiro, BR

Eerste impressie Rocinha, Rio de Janeiro, Brazilïe

“Woon jij in Rocinha?” vroeg ik. “Ja” antwoordde het jongetje, en hij sloeg zijn ogen naar de grond. “Ik ook!” zei ik toen, “Sinds gister”. Het jongetje keek me wat ongelovig aan maar daar ontstond zowaar een glimlach. Toen rende hij weer weg om een soort insect te vangen die zich nestelen in de branding van de zee. Sinds enkele dagen woon ik in in de (bekende) favela Rocinha, een enorme ophoping van huizen, in dit geval tegen de steile bergwanden opgebouwd. Deze favelas worden door de bewoners zelf gebouwd en het resultaat is dan ook zeer chaotisch, maar toch met kunde gebouwd. Dit is niet even op een neer naar de IKEA, maar letterlijk “City-building”. Zoals het jongetje al een beetje liet zien; de favelas hebben geen positieve maatschappelijk status. Zo zullen de meeste midden- en boven- klassen zich niet zomaar in een favela wagen en zullen mensen misschien niet altijd openlijk vertellen dat ze er vandaan komen of wonen. De favelas zijn overal in de stad zichtbaar en ze liggen eigenlijk vaak op de mooiste plekken; op de hellingen van de vele bergjes die zo kenmerkend zijn voor Rio (Pão de Asúcar is zeker niet de enige!) en zoals deze dicht bij het strand. Hierdoor is vaak het schrijnende contrast ook zo zichtbaar omdat je dus sloppenwijken hebt die direct grenzen aan vijfsterren-hotels en villa-wijken; zo ook Rocinha aan beide kanten. Om verder een beeld te schetsen van een favela; er lopen grote wegen begaanbaar voor grote bussen door de favela omhoog en verder zijn er oneindig veel steegjes die heel onlogisch verlopen. Na twee keer geprobeerd te hebben een stukje af te snijden, laat ik dat nu maar zitten, want je vind nooit vanzelf een kortere route hier en er is zeker de kans dat je verdwaald om nooit meer te worden teruggevonden. Er zijn oneindig veel kleine motortjes die mensen of spullen vervoeren en je moet altijd opletten om niet van je sokken gereden te worden. Dit gezegd hebbende, ze kunnen heel goed rijden en ik heb nog geen ongeluk zien gebeuren. Daarnaast is het ook heel vet om zo achterop te zitten.

Hoewel ik na een week dacht dat ik wel een redelijk beeld had van de favela, heb ik de laatste dagen gedeeltes gezien die toch wel indruk hebben gemaakt. Hoe verder je Rocinha in gaat, hoe meer je terecht komt in een soort gangenstelsel dat nog het meest doet denken aan een grottenstelsel. Er zijn open rioolen die als een soort afgebakende riviertjes met bruggetjes erover door de favela stromen. Soms is er zo de hoogte ingebouwd dat er geen daglicht meer doordringt. Dit in combinatie met de drukte en hoeveelheid afval en stank zorgt soms wel voor een beetje een benauwt gevoel, maar ik moet zeggen; alles hier went tot nu toe. Het is hier ook logisch om je in het begin onveilig te voelen, maar dat neemt met elke wandeling af. Overal wonen mensen gewoon met hun gezin en lopen kinderen rond. Het idee van het donkere gevaarlijke steegje is hier dus misschien niet zo toepasbaar; want er zijn bijna alleen maar donkere steegjes. Natuurlijk moet je wel oppassen, maar het is goed om niet te bangig of angstig over te komen. Ook omdat je dan nog meer 'Gringo' overkomt. Hier is deze term voor vreemdeling niet per se negatief en je hoort het constant om je heen. Je merkt ook dat zodra je iemand aanspreekt in het Portugees, mensen over het algemeen heel vriendelijk en behulpzaam zijn. Het voelt hier in Rocinha soms meer als een (heel druk, chaotisch) dorp dan een miljoenenstad. Men leeft zo dicht op elkaar dat je altijd wel bij mensen naar binnen kijkt die op hun bank liggen of liggen te slapen. Men leeft verder veelal op straat vanwege het klimaat (nu altijd tegen de 40 graden) en helpt elkaar veel als het nodig is.

In de favela wordt altijd gebouwd. Als je naar beneden loopt om wat boodschappen te doen en je loopt weer terug kan het zomaar zijn dat er ergens een nieuw muurtje is gebouwd. Men gebruikt hiervoor hele lichte bakstenen en cement. Denk maar niet dat het woord bouwvergunning of reglement hier ook maar één keer gevallen is. Toch zijn de huizen met kunde gebouwd en vaak van binnen een mooier en schoner dan van buiten. Ik woon in een zojuist afgemaakt appartement (neem dat letterlijk) met andere vrijwilligers. Het gebouw is in handen van een huisbaas die redelijk opgeklommen is op de maatschappelijke ladder. Hij heeft samen met zijn zwager dit hele gebouw in zo'n 10 jaar opgebouwd van niets naar gebouw van 6 verdiepingen en nu bevat het woningen, een creche/basisschool (waar we vrijwilligerswerk doen) en een groot terras. De gemiddelde huisbaas in Nederland kan hier wel een puntje aan zuigen, op de manier waarop deze man zijn pand onderhoudt en daarnaast is hij ook nog eens heel aardig en gastvrij. Op de vraag hoe we onze kleding konden wassen, instaleerde hij de volgende dag gewoon even een wasbak met wasbord.

Hoewel armoede hier wel zichtbaar is, is het ook duidelijk dat de mensen hier zich jarenlang zonder ook maar enige hulp van de overheid hebben moet zien te redden. Dit beseffende krijg je wel respect voor de mensen, voor de manier waarop ze alles zelf regelen en alles zelf bouwen. Het is wel duidelijk dat sommige mensen hier het beter hebben dan anderen. Zo is de zoon van onze huisbaas nooit echt in alle delen van Rocinha geweest, omdat ook zij geen reden zien om je daar te wagen. Hij is nu aan het wachten of hij ingeloot is voor de universiteit hier in Rio. Gister liepen we onder begeleiding naar een school in hartje Rocinha om een capoeira-les bij te wonen (die er niet was) en zagen we voor het eerst een man met twee geweren lopen en nergens politie te zien, maar over het algemeen voel ik me met de dag veiliger en meer op m'n gemak. Als je aan iemand vraagt of het veilig is om naar een bepaald gedeelte te gaan geven ze de meest uiteenlopende antwoorden, afhankelijk of ze zelf in de buurt wonen of niet. Wel was de eerste dag dat we aankwamen een vuurgevecht bij de ingang van Rocinha, waarbij één 'crimineel' omkwam en een politieagent werd geraakt. Dit schijnt verder echter zelden te gebeuren (en het is verder ook niet meer gebeurd). Wie begon met schieten is niet duidelijk, maar het schijnt dat de politie hier niet aarzelt te schieten op bekende criminelen. Zo loopt de militaire politie hier over straat met bijna altijd de hand op de holster. Toch went ook dat aanblik en verder is het hier heel gezellig en houden de mensen wel van een biertje (of een Caipirinha-tje).

Groetjes,
Joris